आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमध्ये झिम्बाब्वेचे स्थान काय? असा प्रश्न कोणी विचारला तरी, नव्याने क्रिकेटप्रेमी झालेले लोक शक्यतो हसतील. एका दृष्टीने त्यांचेदेखील बरोबर आहे. कारण, सध्या झिम्बाब्वेचे आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमध्ये स्थान हे अव्वल १०-१२ देशांमध्ये कोठेही नाही. एकप्रकारे झिम्बाब्वे क्रिकेटने ही परिस्थिती ओढवून घेतली आहे.
आता झिम्बाब्वे क्रिकेट दयनीय अवस्थेत असले तरी, पूर्वी अशी परिस्थिती नव्हती. एका छोटा का होईना कालखंड हा झिम्बाब्वे क्रिकेटचा सुवर्णकाळ होता. अनेक दर्जेदार आणि प्रतिभावंत खेळाडू या संघात खेळत, ज्यांनी क्रिकेटच्या महाशक्ती असलेल्या देशांविरुद्ध आपल्या देशाला भिडायची सवय लावली. त्या खेळाडूंपैकी एक म्हणजे झिम्बाब्वेच्या वेगवान गोलंदाजी आक्रमणाचे नेतृत्व करणारा हिथ स्ट्रीक.
वडिलांकडून मिळाले क्रिकेटचे बाळकडू
हिथ यांचा जन्म झिम्बाब्वे येथील बुलावायो शहरातील. त्याचे वडील डेनिस हेदेखील क्रिकेटपटू. त्यांच्यापासूनच त्याला क्रिकेटचे बाळकडू मिळाले. १९९५-१९९६ ही बाप लेकाची जोडी तर एका स्थानिक स्पर्धेच्या अंतिम सामन्यात एकत्र खेळली होती. झिम्बाब्वेमधील मर्यादित क्रिकेट वर्तुळात अल्पावधीतच हिथ स्ट्रीकचे नाव गाजू लागले होते. त्यामुळे, राष्ट्रीय संघात जागा मिळवण्यासाठी त्याला इतका संघर्ष करावा लागला नाही.
झिम्बाब्वे क्रिकेटच्या पालखीचा भोई
वयाच्या एकोणिसाव्या वर्षी १९९३ मध्ये पाकिस्तान दौऱ्यावर जाणाऱ्या झिम्बाब्वे संघात त्याची निवड झाली. आपल्यामध्ये किती प्रतिभा आहे याची ओळख त्याने अवघ्या दुसऱ्याच सामन्यात करून दिली. रावळपिंडी येथील त्या सामन्यात ८ बळी त्याने आपल्या नावे केले. इतकेच नव्हे तर या मालिकेचा मालिकावीर पुरस्कार २२ बळींसह त्याने मिळविला. आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट गाजवायला झिम्बाब्वेसारख्या देशातून एक सुपरस्टार मिळणार याचे ते बिगुल होते. पुढे, अनेक वर्ष जगातील सर्व अव्वल क्रिकेट संघाविरुद्ध त्याने आपल्या गोलंदाजीने मैदाने गाजवली. क्रिकेटची पंढरी म्हटल्या जाणाऱ्या लॉर्ड्सवर देखील त्याने आपल्या गोलंदाजीची धार दाखवली.
कर्णधारपद, वाद आणि निवृत्ती
सातत्याने केलेल्या चांगल्या कामगिरीचे बक्षीस म्हणून सन २००० मध्ये हिथकडे कर्णधारपदाची जबाबदारी सोपविण्यात आली. मात्र, त्याचा गोलंदाजीतील फॉर्म हरवला. वांशिक कोट्याबाबतच्या बोर्डाबरोबरचा तणाव आणि कर्णधारपदाचा दबाव सहन करण्यास तो अपयशी ठरला. लवकरच, त्याने कर्णधारपदाचा राजीनामा दिला. मात्र, संघातील वरिष्ठ आणि अनुभवी खेळाडू म्हणून तो संघाला नेहमीच मदत करत राहिला.
सन २००२ मध्ये त्याची पुन्हा कर्णधारपदी नियुक्ती करण्यात आली. यावेळी, झिम्बाब्वे क्रिकेटमध्ये मोठे वादळ उठले होते. हा सावळा गोंधळ कायम राहिला आणि त्याच्या कर्णधारपदावर विपरीत परिणाम झाला. निवडीदरम्यान केल्या जाणार्या वांशिक भेदभावाद्वारे आणि त्यानंतर झालेल्या निषेधामुळे त्यावर आणखी दबाव वाढला. अंतर्गत समस्या वाढत असताना, हिथ ठामपणे राजकीय भूमिका घेण्यास अपयशी ठरला. निवड प्रक्रियेत भूमिकेची हमी मंडळाने दिली नसल्याने त्याने २००४ मध्ये कर्णधारपद सोडले.
झिम्बाब्वे संघ अनुकूल निकाल मिळवण्यासाठी धडपडत असताना, झिम्बाब्वे क्रिकेट बोर्डाने त्याच्यासोबत वाटाघाटी करत, २००५ मध्ये त्याला संघात पुन्हा एकदा बोलावून घेतले. मात्र, यावेळी त्याची कारकीर्द आणखी दूर जाऊ शकली नाही आणि त्याच वर्षी त्याने आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमधून निवृत्ती घेतली. खऱ्या अर्थाने त्याच वेळेपासून झिम्बाब्वे क्रिकेटला उतरती कळा लागली.
आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटला रामराम ठोकल्यानंतर वॉर्विकशायर या प्रसिद्ध काउंटी संघाचे नेतृत्व त्याने केले. भारतातील बंडखोर क्रिकेट लीग आयसीएलमध्ये अहमदाबाद रॉकेट्सचे प्रतिनिधित्व केले. त्यानंतर, झिम्बाब्वे क्रिकेट बोर्डाच्या विनंतीने त्याने संघाचे गोलंदाजी प्रशिक्षक स्वीकारले. पुढे, बांगलादेश संघाचे प्रशिक्षकपद त्याने सांभाळले.
झिम्बाब्वे क्रिकेटचा ‘वन मॅन आर्मी’
हिथ अनेकदा झिम्बाब्वेसाठी अनेकदा ‘वन मॅन आर्मी’ बनून कामगिरी करत. तो एका टप्प्यावर निरंतर गोलंदाजी करण्यास समर्थ होता. त्याचे आउटस्विंगर त्याचा समकालीन दिग्गज शॉन पोलॉक याच्या इतकेच जबरदस्त होते. फलंदाजीत ही संघाला आवश्यकता असताना त्याची बॅट चांगली चाले. झिम्बाब्वे संघ सांघिक कामगिरी करण्यात अपयशी ठरत असला तरी, हिथची वैयक्तिक कामगिरी नेहमीच शानदार राहीली.
हिथ झिम्बाब्वेचा असा पहिला क्रिकेटपटू होता ज्याने १०० कसोटी बळी घेतल्या आणि चाहत्यांकडून अतुलनीय प्रेम आणि आदर मिळविला. जगभरातील भल्याभल्या फलंदाजांना चकित करण्याची क्षमता असलेला हिथ झिम्बाब्वेचा सार्वकालीन महान क्रिकेटपटू म्हणून नेहमी ओळखला जाईल.