खेळ कोणताही असो, कोणत्याही पातळीवरील असो, खेळामध्ये सर्वात महत्वपूर्ण असतो तो म्हणजे, कर्णधार. आपल्या संघातील खेळाडूंना नियमांचे पालन करून खेळायला लावणे आणि खेळ योग्यरीतीने चालवणे हे कर्णधाराचे काम असते. फक्त नाणेफेकी पुरते मर्यादित न राहता, जबाबदारी घेऊन खेळत संघाला विजयी करण्याचे आव्हान देखील कर्णधाराला पार पाडावे लागते.
क्रिकेटविश्वातील सर्वोत्तम संघांपैकी एक असलेल्या, ऑस्ट्रेलियासाठी असे अनेक गुणी व आघाडीवर राहून विजयासाठी झटणारे कर्णधार खेळले. सर डॉन ब्रॅडमन, बिल वूडफुल, रिची बेनॉ, ग्रेग चॅपेल यांच्यानंतर ऑस्ट्रेलियन क्रिकेटला शिखरावर नेण्याचे काम ऍलन बॉर्डर यांनी केले. ऑस्ट्रेलियाच्या इतिहासातील सर्वात यशस्वी कर्णधार म्हणून ज्यांची गणना होते त्या, ऍलन बॉर्डर व स्टीव वॉ यांच्या दरम्यान ऑस्ट्रेलियन क्रिकेटला उंचीवर नेण्याचे काम ज्यांनी केले ते म्हणजे, ऑस्ट्रेलियाचे माजी कर्णधार मार्क टेलर.
गॅरेजमध्ये खेळायचे क्रिकेट
न्यू साउथ वेल्समधील लीटन येथे जन्मलेले टेलर वयाच्या आठव्या वर्षी आपल्या कुटुंबासह वागा या ठिकाणी राहायला आले. टेलर यांचे वडील हे सुद्धा मोठे क्रिकेटचाहते होते. ते आपल्या लहान मुलासह, स्वतःच्या गॅरेजमध्ये क्रिकेट खेळायचे. डावखुरा मार्क लहानपणीच चांगले जोरदार फटके मारायला शिकला. संपूर्ण टेलर कुटुंबाचे आवडते क्रिकेटपटू होते आर्थर मॉरीस. मॉरीस न्यू साउथ वेल्ससाठी खेळायचे आणि त्यांनी १९४८ मध्ये ऑस्ट्रेलियन संघाचे देखील नेतृत्व केले होते.
वागा वागा प्रायमरी स्कूलकडून मार्क यांनी वयाच्या दहाव्या वर्षी पहिल्यांदा क्रिकेट खेळायला सुरवात केली. मार्क यांनी तेराव्या वर्षी लेक अल्बर्ट क्लबकडून खेळताना आपले पहिले शतक काढले. याच संघातून, पुढे ऑस्ट्रेलियासाठी खेळलेले जेफ लॉसन हे देखील खेळायचे. मार्क यांचे क्रिकेट कौशल्य पाहून त्यांचा परिवार, सिडनीला स्थायिक झाला. सिडनीला आल्यानंतर चॅटवूड स्कूल व लिंडफिल्डशायरच्या सोळा वर्षाखालील संघातून खेळताना त्यांनी दमदार कामगिरी केली. या कामगिरीच्या जोरावर त्यांची निवड नॉदर्न डिस्ट्रीक्ट या वरिष्ठ संघात झाली. याच ठिकाणी त्यांना वॉ बंधू भेटले. लवकरच या तिघांनी ऑस्ट्रेलियाच्या एकोणीस वर्षाखालील क्रिकेट संघात स्थान मिळवले.
प्रथमश्रेणी क्रिकेटमध्ये गाजवली इंग्लंडची मैदाने
भक्कम तंत्राने फलंदाजी करणाऱ्या टेलर यांनी १९८५-१९८६ च्या हंगामात प्रथमश्रेणी क्रिकेटमध्ये पदार्पण केले. न्यू साउथ वेल्ससाठी खेळताना त्यांनी पहिल्याच हंगामात जवळपास एक हजार धावा काढल्या. इंग्लंडमधील ग्रीनमाउंट संघासाठी खेळताना १,३०० धावा केल्यानंतर, पुन्हा ऑस्ट्रेलियात येऊन त्यांनी १९८७-१९८८ चा हंगाम गाजवला. टेलर यांच्या फलंदाजीत आक्रमण व बचाव यांचा सुंदर मिलाफ होता. सातत्यपूर्ण कामगिरीच्या जोरावर, टेलर यांनी वेस्ट इंडिजविरुद्धच्या अखेरच्या दोन कसोटींसाठी ऑस्ट्रेलियन संघात जागा पटकावली.
आंतरराष्ट्रीय पदार्पण आणि ऍशेजमधील विक्रमी कामगिरी
टेलर यांनी १९८९ साली वेस्ट इंडिजविरुद्ध आपले कसोटी पदार्पण केले. पदार्पणाच्या एक वर्षाच्या आतच त्यांना प्रतिष्ठेच्या ऍशेज मालिकेत खेळण्याची संधी मिळाली. इंग्लंडमध्ये झालेल्या या मालिकेतील पहिल्याच हेडिंग्ले कसोटीत त्यांनी दमदार शतक झळकावले. ती संपूर्ण ऍशेज मालिका टेलर यांच्या नावे राहिली. मालिकेतील सहा सामन्यात त्यांनी ८३.९० च्या सरासरीने ८३९ धावा चोपल्या. टेलर हे ब्रॅडमन यांच्यानंतर एका ऍशेजमध्ये ८२५ पेक्षा जास्त धावा काढणारे पहिले फलंदाज होते.
सन १९९०-९१ च्या ऍशेजमध्ये त्यांचा फॉर्म गेला. मालिकेत ते फक्त दोन अर्धशतके मारू शकले. त्यानंतरच्या, तिरंगी मालिकेतूनही त्यांना वगळण्यात आले. आठ साखळी सामन्यातून वगळल्यानंतर, अचानकपणे त्यांना अंतिम सामन्यांसाठी पाचारण करण्यात आले. ‘बेस्ट ऑफ थ्री फायनल’ मध्ये त्यांनी ४१ व ७१ धावांच्या खेळी करत ऑस्ट्रेलियाला, विजय मिळवून देण्यात मोलाची भूमिका बजावली.
कर्णधार मार्क टेलर आणि श्रीलंकेविरुद्ध हाडवैर
सन १९९४ मध्ये ऍलन बॉर्डर यांनी निवृत्ती घेतल्यानंतर, अनुभवी व जबाबदार खेळाडू म्हणून टेलर यांच्या गळ्यात कर्णधारपदाची माळ पडली. सुरुवातीच्या दोन एकदिवसीय मालिकांमध्ये कर्णधार म्हणून ते सपशेल अपयशी ठरले. शारजा व श्रीलंकेत झालेल्या तिरंगी मालिकांत ऑस्ट्रेलिया अंतिम फेरीत जागा मिळवू शकला नव्हता. पाकिस्तान विरुद्धच्या कसोटी मालिकेत त्यांनी ऑस्ट्रेलियाला विजय मिळवून देण्यासाठी शर्थीचे प्रयत्न केले. कसोटी मालिकेत पराभूत झाले असले तरी, एकदिवसीय मालिका ऑस्ट्रेलियाने एकतर्फी जिंकली.
टेलर व श्रीलंकन खेळाडूमध्ये कायम खटके उडत. मुरलीधरनच्या ‘फेकी चेंडू’ प्रकरणावेळी टेलर हेच ऑस्ट्रेलियाचे कर्णधार होते. श्रीलंकन खेळाडूंनी टेलर यांना ‘चिडका’ म्हणत, सामन्यानंतर त्यांच्याशी हात मिळवण्यास देखील नकार दिला होता. १९९६ क्रिकेट विश्वचषकात श्रीलंकेत न खेळण्याचा निर्णय देखील टेलर यांचा होता. ज्याला नंतर ऑस्ट्रेलियन क्रिकेट बोर्डाने अनुमती दर्शवली. टेलर यांच्या नेतृत्वाखाली ऑस्ट्रेलियाने त्या विश्वचषकाची अंतिम फेरी गाठली. अंतिम फेरीत पुन्हा ऑस्ट्रेलिया विरुद्ध श्रीलंका असा सामना रंगला आणि श्रीलंकेने ऑस्ट्रेलियाला पराभूत करत आपले पहिले विश्वविजेतेपद मिळवले.
कारकिर्दीला लागली उतरती कळा
विश्वचषकानंतर टेलर यांनी निवडक आंतरराष्ट्रीय सामने खेळण्याचा प्राधान्य दिले. नव्याने प्रशिक्षक बनलेले ज्योफ मार्श हे संघबांधणी करत होते. याच काळात टेलर यांचे सलामीचे जोडीदार मायकल स्लेटर यांना संघातून वगळण्यात आले. ज्यावेळी टेलर यांना संधी देण्यात येते त्यावेळी ते देखील चांगली कामगिरी करण्यात अपयशी ठरले. देशांतर्गत क्रिकेट स्पर्धांमध्ये भरीव खेळ दाखवत त्यांनी पुन्हा एकदा राष्ट्रीय संघासाठी खेळण्याची इच्छा व्यक्त केली. १९९८ मध्ये भारत दौऱ्यासाठी पुन्हा टेलर व स्लेटर या जोडीला संधी मिळाली. यावेळी मात्र, त्यांनी दोन अर्धशतके व एका शतकासह दौरा गाजवला.
ब्रॅडमन यांच्या विक्रमाची बरोबरी करत जिंकली मने
भारता पाठोपाठ ऑस्ट्रेलियाने, पाकिस्तानचा दौरा केला. याच दौऱ्यावेळी १९९४ पाकिस्तान दौऱ्यावर आले असताना, मॅच फिक्सिंगविषयी त्यांच्याकडे चौकशी करण्यात आली. या आरोपांनी विचलित न होता त्यांनी एक ऐतिहासिक खेळी केली. पेशावर कसोटीत जवळपास दोन दिवस फलंदाजी करताना त्यांनी नाबाद ३३४ धावांची त्रिशतकी खेळी केली. टेलर यांना यापेक्षाही अधिक धावा करण्याची संधी होती. मात्र, सर डॉन ब्रॅडमन यांच्या ३३४ धावांच्या पुढे जायचे नाही म्हणून, त्यांनी डाव घोषित करण्यात धन्यता मानली. त्यांच्या या निर्णयाचे जगभरातून कौतुक केले गेले.
निवृत्तीनंतर झाले व्यवसायिक समालोचक
टेलर यांनी १९९८-१९९९ चा क्रिकेट हंगाम आपला अखेरचा हंगाम असेल असे आधीच जाहीर केले होते. त्यानुसार, १९९९ ऍशेजच्या अखेरच्या कसोटीत, आपल्या घरच्या सिडनी क्रिकेट ग्राउंडवर खेळत, त्यांनी क्रिकेटला अलविदा केला. आपल्या अखेरच्या सामन्यात, ऍलन बॉर्डर यांचा सर्वाधिक झेल घेण्याचा विश्वविक्रम त्यांनी मोडला होता. त्या वर्षी त्यांना ‘ऑस्ट्रेलियन ऑफ द इयर’ या ऑस्ट्रेलियातील नागरी पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. तसेच, ‘स्पोर्ट ऑस्ट्रेलिया हॉल ऑफ फेम’ मध्ये देखील त्यांचा समावेश केला गेला.
टेलर हे गेली २१ वर्ष चॅनल नाईनसाठी समालोचक म्हणून काम करत आहेत. त्यांच्या नावाने क्रिकेट ऑस्ट्रेलिया युवा खेळाडूंसाठी एक स्पर्धा दरवर्षी आयोजित करत असते. टेलर यांनी क्रिकेट ऑस्ट्रेलियाचे संचालक पद देखील भूषवले आहे.
आकडेवारी आणि विजेतेपदांच्या बाबतीत टेलर इतर दिग्गज ऑस्ट्रेलियन कर्णधारांच्या काहीसे मागे असले तरी, बॉर्डर युग आणि वॉ युग यांच्या दरम्यान ऑस्ट्रेलियन क्रिकेट सांभाळण्याचे काम टेलर यांनी चोख बजावले. क्रिकेटच्या मैदानावर, २००० नंतर ऑस्ट्रेलियाने जी काही कामगिरी केली, त्यामागे टेलर यांचे अमूल्य योगदान होते.